II svjetski rat i socijalizam: odnos religije i države

Benjamina Karić, Eli Tauber (Haggadah Sarajevo, assossiation for preserving and promoting Jewish culture and tradition)

Trajanje: 30 min

Pedagoški fokus

• Studenti analiziraju različite fotografije tokom državnopravnog razvitka Bosne i Hercegovine i na osnovu njih tumače položaj jevrejske zajednice;
• Antisemitska propaganda tokom Drugog svjetskog rata će otvoriti prostor za uspoređivanje jevrejskog društvenog života za vrijeme socializma i Drugog svjetskog rata.
• Studenti uče o položaju jevreja nakon Drugog svjetskog rata- otklanjaju predrasude o slobodi ispovijedanja vjere- kroz fotografije obilježavanja praznika.
• Nakon dobijenih informacija u mogućnosti su da kompariraju položaj Jevreja tokom i nakon Drugog svjetskog rata.

Jervreji su narod koji je vjerovatno, kako reče jedan pisac, sve doživio i svega se dobro sjeća. U vrijeme u kojem je prisutan historijski revizionizam, svaki redak o prošlosti Bosne i Hercegovine je znak da je čuvanje sjećanja ujedno i čuvanje njenog povijesnog bića. Priča o bosanskohercegovačkim Jevrejima je priča o posebnoj zemlji u Evropi i narodu koji je dio njene povijesti. U lesson planu govoriće se o položaju Jevreja u okviru državnopravnog razvitka Bosne i Hercegovine.

Prvi dio odnosiće se na period Drugog svjetskog rata, od 1941. do 1945. godine, stavljajući pri tome u prvi plan okolnosti u  kojima su se Jevreji našli nakon izbijanja rata. Naglasak će biti na antisemitsku propagandu. Godine koje je Jugoslavija bila pod nacističkom okupacijom su bile godine patnje i horora za jevrejske zajednice. Prije dolaska Hitlera na vlast u Njemačkoj nije bilo mnogo antisemitizma u Jugoslaviji, ali kako je nacistička Njemačka sistematski počela progoniti Jevreje, antisemitizam u Jugoslabiji se proširio. Nakon izbijanja rata jugoslovenska vlada je htjela da udovolji Njemačkoj tako da su u oktobru 1940 godine sproveli dva anti-jevrejska zakona. Prvi zakon ograničava broj Jevreja koji mogu upisati gimnazije i univerzitete. Drugi zakon zabranjuje Jevrejima kupovinu i prodaju određenih namirnica. U holokaustu je ukupno ubijeno oko 66.000 jugoslovenskih Jevreja a ukupno je stradalo oko milion Jugoslovena u Drugom svjetskom ratu.

Drugi dio govoriće o položaju Jevreja nakon Drugog svjetskog rata. Savez jevrejskih zajednica Jugoslavije osnovan je po završetku Drugog svjetskog rata da bi koordinirao jevrejske zajednice poslijeratne federalne Jugoslavije. Jevrejske zajednice u svim republikama SFRJ održavao je na okupu Savez jevrejskih zajednica Jugoslavije. Poseban dio biće posvećen svakodnevnom životu Jevreja nakon Drugog svjetskog rata. Slogan “Bratstvo i jedinstvo označio je zvaničnu politiku međuetničkih odnosa u Jugoslaviji. Politika je nalagala da su svi jugoslovenski narodi jednake grupe koje mirno koegzistiraju u federaciji.  

Ustavom iz 1974. godine predviđena je ravnopravnost konstitutivnih naroda i manjina. Jevrejska zajednica koja je ostala u Jugoslaviji posebno se bavila jevrejskim grobljima i izgradnjom spomenika u čast žrtvama rata. Kao i za mnoge poslijeratne jevrejske zajednice, religioznost jugoslavenskih Jevreja smanjila se nakon povratka iz logora. Jevreji u Bosni i Hercegovini (Jugoslavija) imali su slobodu da slave vjerske praznike i mogli su organizovati vjerska okupljanja u jevrejskoj zajednici. Njihov položaj bio je de iure i de facto jednak sa svim drugim nacionalnostima. Iako su vjerska društva bila zatvorena (Jevrejska humanitarna organizacija „La Benevolencija“, srpska kulturna, obrazovna i naučna organizacija „Prosvjeta“, muslimanska kulturna organizacija „Preporod“), građani Bosne i Hercegovine (Jugoslavije) imali su vjersku slobodu. Takođe, imali su priliku da rade u javnom sektoru. Pokazat ćemo primjer Emerika Bluma koji je bio bosanski jevrejski poduzetnik. Tokom Drugog svjetskog rata (1941.) uhapšen je i otpremljen u ustaške koncentracione logore, uključujući i Jasenovac, odakle je pobjegao 1944. godine.
Godine 1951. osnovao je i bio prvi direktor Energoinvesta, najveće kompanije u bivšoj Jugoslaviji, koja nastavlja sa radom i ima sjedište u Sarajevu, Bosna i Hercegovina. Bio je načelnik u Ministarstvu industrije i rudarstva BiH, direktor “Elektrobiha” i “Elektrocentra”, generalni inžinjer općeg smjera elektroprivredne unije, generalni direktor Direkcije za elektroenergetiku SFRJ vlade, pomoćnik ministra za elektroprivredu SFRJ, predsjednik Odbora za elektroprivredu i gradonačelnik Sarajeva dvije godine počevši od 1981. godine.

Cilj je pokazati poziciju religije u socijalizmu, na slučaju BH Jevreja. Poslije Drugog svjetskog rata, položaj Jevreja u Jugoslaviji obilježen je razvojem i oporavkom u svim segmentima postojanja. Tokom završne rijči, učenici će uporediti položaj Jevreja u dva različita perioda i dva različita sistema (1941-1945 i period poslije 1945). Na taj način će steći šire poznavanje historije Bosne i Hercegovine i različitih sistema vlasti. Važno je da učenici shvate da historija jevrejskog naroda u Bosni i Hercegovini nije važna samo jednoj naciji, već da je ona zajednička odrednica svih ljudi koji žive na istom području. Tako će učenici dobiti jasnu sliku o tome kak va su represija, holokaust i totalitarni sistem.